Bộ môn Tâm lý - Giáo dục

Tóm tắt:TikTok là nền tảng video âm nhạc và mạng xã hội của Trung Quốc được ra mắt vào năm 2017, dành cho các thị trường bên ngoài Trung Quốcbởi Trương Nhất Minh, người sáng lập của ByteDance. Nó được sử dụng để tạo các video ca nhạc ngắn, hát nhép, khiêu vũ, hài kịch và tài năng từ 3 giây đến 15 giâyvà các video lặp lại ngắn từ 3 đến 60 giây.

Từ khóa: Tiktok

1. Đặt vấn đề

Theo thống kê, lượng người dùng TikTok tại Việt Nam đang đứng thứ 6 thế giới, trong đó có tới 4 triệu người dưới 18 tuổi dùng mạng xã hội này. Với sự phát triển mạnh mẽ như vậy, trẻ em rất có thể bị rơi vào “ma trận” của những video không được sàng lọc. Bất kỳ ai cũng có thể tải ứng dụng TikTok, thậm chí dễ dàng trở thành một TikToker chính hiệu

Mới đây, trang Q&Me đã công bố nghiên cứu rằng, thói quen của người dùng Việt Nam trong thời gian dịch bệnh có sự thay đổi lớn. Cụ thể, với giới trẻ họ dành nhiều thời gian xem video trực tuyến trên Youtube và TikTok, xu thế chuyển nhiều hơn cho việc xem TikTok. Trong khi đó người lớn dành nhiều thời gian rảnh cho Zalo sau Facebook.

Còn theo báo cáo mới nhất của We Are Social, TikTok được tìm kiếm nhiều thứ 5 trên YouTube sau các từ khóa “phim”, “nhạc”, “remix” và “karaoke”. Theo đó lượng người dùng ứng dụng TikTok trên 18 tuổi tại Việt Nam 39,65 triệu người, tức đã tăng thêm hơn 5,4 triệu người dùng chỉ trong một thời gian khá ngắn. Con số 39,65 triệu cũng đưa Việt Nam lên vị trí thứ 6 toàn cầu về lượng người dùng TikTok sau các quốc gia Mỹ, Indonesia, Brazil, Nga, Mexico.

Trong các ứng dụng mạng xã hội được sử dụng nhiều nhất Việt Nam, TikTok đứng vị trí thứ 6 với tỉ lệ 47,6% (tức khoảng 34,2 triệu người dùng) nhưng nếu xét xếp hạng lượt tải về tại Việt Nam thì TikTok xếp số 1.

Tuy nhiên, số người dùng thực tế tại Việt Nam hiện cao hơn rất nhiều bởi TikTok cho người dùng từ 13 tuổi được đăng ký mở tài khoản. Số người dùng trong khoảng 13 - 18 tuổi tại Việt Nam được nhiều chuyên gia trong ngành ước đoán rất nhiều.

2.Nội dung

2.1.Những tác động tích cực của TikTok

2.1.1.TikTok đã biến ước mơ trở thành người nổi tiếng của giới trẻ trở nên dễ dàng hơn qua các sản phẩm “triệu view”.

Khi đại dịch COVID-19 bùng phát, gần như tất cả mọi ngành nghề lao động đều bị ảnh hưởng. Theo một báo cáo gần đây của công ty liên doanh SignalFire, hơn 50 triệu người trên thế giới tự coi mình là người sáng tạo (còn được gọi là người có ảnh hưởng) và ngành này là phân khúc doanh nghiệp nhỏ phát triển nhanh nhất, một phần nhờ vào một năm mà mọi người chuyển sang làm việc trực tuyến do đại dịch, và nhiều người phải ở nhà hoặc không có việc làm. Trong suốt năm 2020, mạng xã hội đã tạo ra một thế hệ sao trẻ mới.

2.1.2.TikTok - Nơi những trào lưu độc đáo trở thành hiện tượng

Trào lưu #duataydaynao (đưa tay đây nào), với hơn 1 tỷ lượt xem và 90 ngàn video hưởng ứng, chính là ví dụ điển hình nhất cho việc một hành động nắm tay rất đời thường có thể trở thành cú hit lớn, thiên biến vạn hoá với nhiều phiên bản bất ngờ, thú vị. Tương tự là một loạt những hoạt động bình dị trong đời thường của người dùng bỗng chốc trở thành hiện tượng, phủ sóng khắp mọi nơi như #lauguongbienhinh (lau gương biến hình - 550 triệu lượt xem; 42 ngàn video) hay #onhavandep (ở nhà vẫn đẹp - 4,3 triệu lượt xem; 390 ngàn video). Từ một nội dung hấp dẫn bắt đầu từ TikTok, hiệu ứng lan truyền nhanh chóng được kích hoạt giúp các hashtag len lỏi đến mọi nơi và lan toả những thông điệp hay, ý nghĩa trong cuộc sống.

Ở Việt Nam, người dùng có thể học tiếng Anh qua kênh của @msthuy, học toán với @toanthaykien, xem cách nấu các món ăn ngon tại @babypokohome, cười vui vẻ với các khoảnh khắc gia đình của hai bố con qua @annhien_boibo, v.v... Chính điều này đã giúp TikTok trở thành mảnh đất ươm mầm cho những tài năng sáng tạo nội dung, là nơi người dùng kiến tạo một không gian sáng tạo đặc sắc, tự do thể hiện bản thân, và màu sắc riêng. TikTok chào đón mọi ý tưởng từ dễ thương nhất đến độc đáo nhất, từ đơn giản nhất đến choáng ngợp nhất.

2.1.3.TikTok - Nơi những nhà sáng tạo nội dung ở đa dạng lĩnh vực được tìm thấy

Là nguồn cảm hứng và công cụ cho người dùng sáng tạo, TikTok đã được người dùng Việt Nam hưởng ứng mạnh mẽ. Từ TikTok, nhiều gương mặt ấn tượng ở đa dạng lĩnh vực đã được phát hiện. Trong đó có câu chuyện của chàng trai vui tính @Longchunchun. Với xuất thân là diễn viên nhà hát Tuổi Trẻ Việt Nam, tham gia TikTok với mục đích mang lại tiếng cười, sự vui vẻ cho người dùng thông qua những tình huống xuất hiện đời thường, tài khoản TikTok hiện tại của Long Chun đã nhận được hơn 2,8 triệu lượt người đăng ký theo dõi và hơn 51,9 triệu lượt thích từ những video của mình. Không những vậy, TikTok còn giúp anh thỏa sức sáng tạo với sự duyên dáng của bản thân, được nhiều đạo diễn biết đến và có cơ hội phát triển nghề nghiệp nhờ vào khả năng diễn xuất của mình.

2.1.4.TikTok - Nơi những chiến dịch cộng đồng được lan toả

Cách đây 6 tháng, vũ công, biên đạo múa Quang Đăng đã xuất hiện đầy năng lượng với vũ đạo đáng yêu, dễ thực hiện mang tên #vudieuruatay trên TikTok và để lại dấu ấn mạnh mẽ trong cộng đồng. Đây cũng là chiến dịch TikTok và Bộ Y tế cùng phối hợp thực hiện nhằm nâng cao ý thức của người dân trong việc phòng chống dịch Covid-19.  Chiến dịch đã thành công trong việc lan tỏa nguồn năng lượng tích cực, tiếp thêm sức mạnh tinh thần cho mọi người trong mùa dịch. Bằng chứng, #vudieuruatay đã lan rộng khắp nơi và nhận được hơn 206 triệu lượt xem và hơn 40 ngàn video hưởng ứng, không chỉ từ Việt Nam mà từ người dùng TikTok toàn cầu. Quang Đăng chia sẻ, “Ở TikTok, mình được khai phá sự sáng tạo, có thêm góc nhìn mới để dùng sự sáng tạo ấy tạo ra những ảnh hưởng tích cực lan toả cho cộng đồng”.

Gần đây, TikTok cũng khởi động chiến dịch #thinkbe4youdo kêu gọi mọi người “hãy suy nghĩ cẩn thận trước khi hành động” nhằm tạo nên một không gian chia sẻ nội dung tích cực trên internet. TikTok còn là nơi khởi xướng và lan rộng những chiến dịch về môi trường, du lịch như quảng bá hình ảnh thắng cảnh địa phương với #vimotvietnamxanh (vì một Việt Nam xanh), #HelloDaNang hoặc các hoạt động hỗ trợ việc học tập cho các bạn học sinh như #3phutgiuptro (3 phút giúp trò).

2.1.5.“starts on TikTok” - Nơi mọi điều tuyệt vời bắt đầu

Chính vì tất cả những điều tuyệt vời trên, TikTok chính thức giới thiệu chiến dịch “it starts on TikTok” nhằm tôn vinh những nhà sáng tạo nội dung, các chiến dịch và trào lưu mang đến tiếng cười và thông điệp tích cực cho cộng đồng.

Từ ngày 11 tháng 9 đến ngày 30 tháng 9, thử thách (hashtag challenge) #itstartsonTikTok sẽ chính thức được khởi xướng nhằm tôn vinh những chiến dịch đã bùng nổ từ TikTok. Tham gia thử thách này, mỗi người sẽ tự tạo những bản mashup tổng hợp các trào lưu của TikTok để cùng đọ xem ai là người “nhạy” với xu hướng nhất. Lúc này, màn hình video sẽ chia làm hai lựa chọn - “Biết” hoặc “Không biết”. Tương ứng với từng đoạn nhạc của trào lưu bất kì, người dùng sẽ bước sang phía khung hình thích hợp. Nếu chọn “Biết”, người tham gia phải cover hoặc thực hiện lại động tác đặc trưng đã làm nên sức hút của trào lưu đó.

2.2.Những tác động tiêu cực của TikTok

2.1.1.Gây mất tập trung

Các nhà nghiên cứu đã xem xét cách bộ não phản ứng với những video chung và những video được cá nhân hóa. Kết quả cho thấy những video phù hợp với sở thích của người xem có thể kích hoạt trung tâm hệ thống thưởng của não.

Hệ thống thưởng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong định hình cảm xúc và điều hướng hành động của con người, có chức năng tạo ra những cảm giác sung sướng và ham muốn.

Tiến sĩ Justin Shleifer là bác sĩ tâm thần trẻ em và vị thành niên tại Bệnh viện Bradley cho biết: “Chúng ta gần như bị các ứng dụng này điều chỉnh hành vi để có được sự hài lòng ngay lập tức”.

Mặc dù sự hài lòng ngay lập tức nghe có vẻ tuyệt vời, nó có thể gây ảnh hưởng đến não bộ vài giờ sau khi đóng ứng dụng.

Ông Shleifer nói: “Tôi lo rằng trẻ em sẽ gặp khó khăn hơn khi đọc sách nếu chúng đã quá quen với việc nhận được sự thỏa mãn tức thời như khi thực hiện thao tác cuộn TikTok”.

Vấn đề có thể vượt xa hơn việc đọc sách. Trong những trường hợp khác đòi hỏi sự kiên nhẫn, trẻ em có thể khó tập trung vào bất cứ thứ gì không mang lại hiệu quả tức thì.

2.1.2.Thuật toán gây nghiện

Theo một nghiên cứu của Wall Street Journal, TikTok sử dụng thuật toán để cung cấp nguồn cấp dữ liệu cho người dùng. Các video được cá nhân hóa dựa trên nội dung người dùng thả tim và thời lượng xem các video tương tự.

Người dùng xem một người sáng tạo hoặc một thể loại video cụ thể càng lâu thì thuật toán càng đề xuất chính xác các video tương tự lên trang chủ.

Nhiều người dùng cũng thừa nhận, thuật toán khiến họ bị mắc kẹt, nó đã đề xuất nội dung gần như trùng 100% với sở thích của họ.

Một số nhà nghiên cứu lo lắng về tác động tiềm ẩn của thuật toán này đối với sức khỏe tinh thần của trẻ vị thành niên. Ví dụ: nếu một trẻ em đang xem video về cách giảm cân hoặc một chủ đề khác có thể gây hại cho sức khỏe tâm thần của chúng, thì điều đáng lo ngại là ứng dụng sẽ tiếp tục đề xuất những video tương tự.

2.1.3.Thu mình khi chơi TiKToK

Hiện nay, lối sống bận rộn, nhiều phụ huynh trang bị cho con em điện thoại thông minh (smartphone) để sử dụng. Bên cạnh đó, thời gian qua, học sinh phải học trực tuyến nhiều hơn nên có cơ hội tiếp cận với smartphone nối mạng nhiều hơn. Không ít trẻ sau một thời gian sử dụng các mạng xã hội như TikTok, YouTube, Facebook… và vô thức bị ảnh hưởng tâm lý và hành vi như thu mình lại trong phòng, không húng thú khi chơi với bạn

3.Một số biện pháp nhằm kiểm soát trẻ khi sử dụng TiKToK

3.1.Nên dành thời gian tương tác mạng xã hội cùng con

Chuyên viên tâm lý Nguyễn Hải Uyên, Khoa tâm lý vật lý trị liệu BV Nhi đồng 2, cho biết khoa thường xuyên tiếp nhận trẻ bị ảnh hưởng tâm lý sau thời gian sử dụng mạng xã hội. Thời gian gần đây, do ảnh hưởng dịch bệnh, trẻ ở nhà nhiều hơn, do đó thuận lợi tiếp cận mạng xã hội khi học trực tuyến hơn nên số ca bị ảnh hưởng tâm lý cũng gia tăng nhiều hơn.

Các trẻ thường đến với biểu hiện lo âu, căng thẳng hoặc thu rút, mất tương tác xã hội, chủ yếu chỉ tương tác với thiết bị điện tử.

Chính vì vậy, bố mẹ nên định hướng và hướng dẫn con các phần mềm hay trên máy tính để các con có thể giải trí hoặc tìm hiểu các kiến thức về các lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống.Đồng thời, không hoàn toàn cấm đoán nhưng phải có sự kiểm soát phù hợp để các con thoải mái và hứng thú hơn.

3.2. Học cách làm bạn với con

Trẻ vị thành niên dần bước ra khỏi mối quan hệ với cha mẹ và gắn bó, giao lưu với bạn bè nhiều hơn, nếu nói con không được xem cái này, cái kia thì dễ dẫn đến phản ứng ngược, vô tình đẩy trẻ ra xa. Nên học cách làm bạn với con, hiểu vì sao con quan tâm đến điều đó, từ đó mới đồng hành cùng con trước khi đưa ra lời khuyên và hỗ trợ chọn lọc thông tin cùng con.

Theo chuyên viên Hải Uyên, không thể phủ nhận những lợi ích tích cực khi sử dụng mạng xã hội, tuy nhiên trẻ em khi sử dụng cần có sự giám sát của người lớn và thời gian sử dụng hợp lý.

“Thông thường trẻ đi học về sinh hoạt ở gia đình 4-5 giờ đồng hồ thì thời gian dành cho thiết bị điện tử chỉ nên tối đa là 1 giờ, nếu ít hơn thì tốt và tốt nhất là nên có sự tương tác của các thành viên trong gia đình. Chẳng hạn, cha mẹ có thể cùng con xem tivi, cùng nhau thảo luận về một kênh nào đó thì mạng xã hội vẫn có khả năng gắn kết dù trong thế giới ảo. Con không việc gì phải thu rút nếu các thành viên tương tác tốt với nhau” - chuyên viên Hải Uyên hướng dẫn.

Bên cạnh đó, theo chuyên viên Hải Uyên, phụ huynh cần quan tâm chọn lọc thông tin cho trẻ và có cách tiếp cận phù hợp với trẻ ở giai đoạn vị thành niên.

Chuyên viên Hải Uyên chia sẻ giai đoạn 0-3 tuổi là giai đoạn vàng của sự phát triển, mọi tác động giáo dục và thay đổi môi trường tác động lớn đến sự phát triển của trẻ, vì vậy phụ huynh nên tranh thủ thời gian này.

“Để tránh hậu quả đáng tiếc, các phụ huynh nên học cách nhận diện các dấu hiệu trẻ gặp stress, trầm cảm, lo âu, rối loạn kích ứng hoặc bất cứ khó khăn tâm lý trước khi có hậu quả đáng tiếc. Đặc biệt, các trẻ vị thành niên có ý nghĩ về cái chết thông thường đã ở mức độ nặng, nếu phát hiện sớm tín hiệu ngôn ngữ, hành vi, cảm xúc của con thì giai đoạn đầu dễ đồng hành cùng con hơn, càng về sau sẽ khó hơn vì trẻ dễ cảm thấy bị tra hỏi, phán xét” - chuyên viên Hải Uyên nói.•

3.3.Sự phối kết hợp giữa ba lực lượng gia đình, nhà trường, xã hội

Với sự phát triển như vũ bảo của công nghệ thông tin, chúng ta sẽ không thể cấm đoán trẻ mà chỉ nên kiểm soát có định hướng để trẻ nhận thức đúng tự mình biết chọn lọc các nội dung phù hợp. Để làm được điều đó thì gia đình, nhà trường, xã hội cần có sự thống nhất về nội dung, phương pháp, cách thức tiến hành để có biện pháp giáo dục trẻ phù hợp.

3.Kết luận

Như vậy, với những phân tích ở trên chúng ta không thể phủ nhận được sức mạnh cũng như những ảnh hưởng của TikTok đối với trẻ em. Vậy, chúng ta cần suy nghĩ nghiêm túc về vấn đề này để có thể khai thác những ưu điểm của TikTok đối với trẻ đồng thời hạn chế những tác động tiêu cực mà nó mang lại. Vấn đề này cần có sự chung tay, chung sức, đồng lòng của toàn xã hội đặc biệt là những nhà quản lý trong việc kiểm soát các nội dung tiêu cực, không lành mạnh, không phù hợp với trẻ để giúp trẻ phát triển toàn diện nhất.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Những tác động tiêu cực của TikTok tới não, Hương Dung, ICT news

2.TikTok và mối nguy hiểm tiềm ẩn với trẻ em, Ngọc Hạ, 2021

3.TikTok và mối nguy hiểm tiềm ẩn với trẻ em, chuyên viên Hải Uyên

4.Ảnh hưởng và những vấn đề cần lưu ý khi sử dụng mạng xã hội Tiktok, Trần Văn Thắng (Ban cơ yếu chính phủ)

5.TikTok và những tác động tiêu cực về tâm lý với giới trẻ, nguồn ANTG,2022