Bộ môn Tâm lý - Giáo dục

                           MAKARENKO VÀ BÀI CA SƯ PHẠM

                                                                     Bộ môn Tâm lý và Giáo dục                                                

Bài ca sư phạm (1933-1935)(tiếng Nga:Педагогическая поэма) ra đời cách đây trên 70 năm là một cuốn tiểu thuyết giáo dục hay nhất, quan trọng nhất trong sự nghiệp của nhà giáo dục, nhà văn  Xô viết A. S. Makarenko, chất chứa nhiều kinh nghiệm quý báu, những suy tư trăn trở của một người thầy đảm trách công việcgiáo dụctrẻ phạm pháp trong suốt 20 năm ở các trường giáo dưỡng. Cùng một số công trình khoa học giáo dục nổi tiếng, tiểu thuyết Bài ca sư phạm đã được dịch sang tiếng Việt và được đánh giá cao.

"Bài ca sư phạm- đó là bài ca của tất cả cuộc đời tôi…" - chính tác giả đã thổ lộ trong một bức thư gửiM. Gorky. Sau khi nghe lời khuyên và động viên của M. Gorky, năm 1928 Makarenko bắt tay viết tiểu thuyết Bài ca sư phạm. Lúc đầu, chính ông cũng không tin rằng những gì ông viết sẽ được quan tâm và coi là tác phẩm văn học, vì thế ông bỏ bản thảo vào ngăn kéo, xếp vào kho xép cho gọn nhà suốt 5 năm trời. Nhưng ít lâu sau, bất ngờ nhận được bức thư rồi bức điện của Gorky, Makarenko đem bản thảo đi Moskva, Gorky đọc bản thảo này trong vòng một ngày và lập tức đưa in.

Tập 1 tiểu thuyết Bài ca sư phạm hoàn thành và ra mắt bạn đọc năm 1933, khi đó Makarenko mới 45 tuổi. Ông viết tiếp phần 2 và phần 3, tiểu thuyết được hoàn thành trọn bộ năm 1935.

Nội dung tác phẩm cũng thật giản dị: những chuyện xảy ra trong mộttrại giáo dưỡngdành chotrẻ emhư hỏng, phạm pháp; do chínhMakarenkophụ trách từ năm 1920. Những câu chuyện được người trong cuộc thuật lại vừa thắm đượm tình thương yêucon người, vừa nhuốm chất hài hước hóm hỉnh, đưa người đọc đến với một cuộc sống sinh động, nhiều mặt của đám trẻ và nhiệm vụ khó khăn vất vả nhưng cũng đầy lý thú của một nhàsư phạm kiên trì lý tưởnggiáo dụcCộng sản chủ nghĩa. Cảm hứng khẳng định mạnh mẽ chủ nghĩa nhân đạo tích cựcXã hội chủ nghĩa, phản bác kiên quyết thái độ tiêu cực, thờ ơ đối với con người, chính là mạch tư tưởng, tình cảm quán xuyến toàn bộ tác phẩm.

"Nhìn thấy cái tốt trong mỗi con người bao giờ cũng là một việc khó !" - Makarenko viết. Với những hoạt động hàng ngày của con người trong cuộc sống, hơn nữa lại là cuộc sống ở một tập thể không lành mạnh, quả là hầu như không thể tìm ra mặt tốt, bởi nó đã bị che lấp bởi cuộc giành giật hàng ngày, chìm nghỉm giữa những va chạm mỗi ngày. Cần phải biếtthiết kế cái tốt trong mỗi con người, nhà sư phạm chính là người mang trọng trách đó. Nhàsư phạmphải đến với con người bằng một giả thiết lạc quan, mặc dầu đó là giả thiết có nguy cơ bị lầm lẫn". Phải thiết kế cái tốt trong con người - trong việcgiáo dụcnhững emthiếu nhihư hỏng, phạm pháp tưởng chừng đã trở thành thứ rác rưởi vứt đi. Makarenko kiên trì phương châm đó. Không phải chỉ đưa các em trở thành những công dân bình thường, không gây tác hại nguy hiểm cho cuộc sống chung, mà phải giáo dục, biến đổi bầy trẻ thành những công dân tích cực.

“Cần phải đào tạo con người mới theo cách mới" - đó là nguyên tắcgiáo dụccủa người thầy lỗi lạc Makarenko. Không phải lànhấn chìmlũ trẻ với những lầm lạc trong quá khứ mà phải biết khơi dậy - thức tỉnh - động viên - ủng hộ những mầm mống của nhân phẩm chân chính, tốt đẹp. Ông tin tưởng rằng, có thể đánh thức và phát triển phần tốt đẹp trong tâm hồn của những trẻ em đã bị coi là hư hỏng này. Muốn vậy, phải có phương thức, biện pháp cụ thể để "thiết kế cái tốt" trong mỗi bản thân con người. Quá trình xây dựng trại giáo dưỡng thành một tập thể đoàn kết, tổ chức cuộc sốnglao động, sáng tạo - đó là biện pháp hàng đầu của Makarenko. Quá trình đó cũng là cơ sở nội dung tác phẩmBài ca sư phạm.

Bài ca sư phạm là một bài ca hiện thực, trữ tình, ca ngợi sức mạnh tốt đẹp của tập thể, phản ánh sâu sắc mục đích cao cả của CNXH, không ngừng mở ra trước mắt mỗi con người những tiền đồ rộng lớn, tốt đẹp, bởi vì "Con người không thể sống trên đời nếu không có chút niềm vui nào ở phía trước. Động lực chân chính của cuộc sống con người là niềm hứng khởi của ngày mai !". Niềm vui đó không ngoài mối quan hệ giữa lợi ích cá nhân hài hòa tốt đẹp với lợi ích tập thể, của toàn xã hội, con người luôn coi sức mạnh tập thể là sức mạnh cá nhân thì tập thể càng rộng lớn bao nhiêu, con người càng đẹp đẽ, cao quý bấy nhiêu.

Lao độngtập thể gắn bó những đứa trẻbụi đời đó lại, phát huy những khả năng của các em lâu nay bị chìm lấp, khơi dậy những năng lực mới, đem tới cho các em những niềm vui lành mạnh, trong sáng. Tập thể vững mạnh, lao động sáng tạo, kỉ luật chặt chẽ nhưng tự giác - như Makarenko khẳng định - đó là những nhân tố quan trọng nhất trong quá trình rèn luyện nhân phẩm những con người mới. Đó cũng là những yếu tố quan trọng nhất tạo nên hạnh phúc của con người.

Nổi bật trong tác phẩm là hình tượng người thuật truyện là hình tượng một nhà sư phạm khiêm tốn, hóm hỉnh, nguyện hiến cả cuộc đời mình cho sự nghiệpgiáo dụcthế hệ trẻ. Dưới ngòi bút của nhà văn Xô viết, những đoạn tái hiện sinh động từng sự kiện, những nhân vật bằng xương bằng thịt đan xen những lời phát biểu trực tiếp của tác giả về những quan điểmchính trị, giáo dục lúc chứa chan tình thương yêu đối với con người, lúc tranh luận gay gắt với những quan điểm đối lập, tạo nên giá trị nghệ thuật đặc sắc của Bài ca sư phạm, một trong nhữngtiểu thuyế tbàn về giáo dụ cxuất sắc nhất của văn học Nga thế kỷ XX.

“Bài ca sư phạm" mãi mãi gợi lên trong lòng chúng ta hôm nay những suy ngẫm về thực chất, phương thức của nềngiáo dụcXã hội chủ nghĩa.

                                    TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
2. Nguyễn Đình Chú - Nguyễn Hải Hà (2004), Chuyện Làng văn , NXB Giáo dục.